rozmowa z Robertem Trześniewskim

Katarzyna M. Wiśniewska: Czym dokładnie zajmuje się koordynator transplantacyjny?

Robert Trześniewski: Wśród pacjentów oddziału intensywnej terapii identyfikuję potencjalnych dawców narządów, przeprowadzam diagnostykę dotyczącą śmierci w oparciu o kryteria neurologiczne i krążeniowe, a więc diagnostykę śmierci mózgu i nieodwracalnego zatrzymania krążenia. Zgłaszam takich potencjalnych dawców do Poltransplantu, przygotowuję wszystkie niezbędne badania i działania związane z pobraniem narządów w szpitalu.

Procedura kwalifikacji dawcy i późniejszej transplantacji jest zapewne skomplikowana i wieloetapowa. Jak przebiega?

- Przyjeżdża do nas człowiek w ciężkim stanie, staramy się go uratować, ale nie zawsze to się udaje. Czasem nasi chorzy umierają. Jeśli mamy człowieka, którego badamy codziennie i on spełnia pewne kryteria, czyli jest głęboko nieprzytomny, nie ma żadnych reakcji na bodźce zewnętrzne, nie generuje swojego oddechu oraz posiada strukturalne uszkodzenie mózgu, wtedy mamy obowiązek wysunąć podejrzenie o śmierci mózgu. Przeprowadza się pełną diagnostykę, najpierw jest etap wykluczeń, czyli wykluczamy okoliczności, które mogą mieć wpływ na stan neurologiczny, np., gdy pacjent jest zatruty, pod wpływem leków lub np. w stanie hipotermii. Jeśli te stany wykluczymy, przechodzimy do etapu potwierdzeń. Przeprowadzamy dwie serie badań klinicznych plus badanie trwałego bezdechu. Ewentualnie, w sytuacjach wątpliwych, jesteśmy zobowiązani wykonać badania instrumentalne, czyli angiografię tętnic mózgowych, badanie dopplerowskie bądź EEG. Jeśli ta diagnostyka wykaże, że u pacjenta możemy stwierdzić śmierć mózgu, wtedy powołujemy specjalną komisję, która ma na celu stwierdzenie, czy pacjent żyje czy nie. Komisja przeprowadza swoją diagnostykę i ma prawo stwierdzić śmierć chorego w oparciu o kryteria neurologiczne. Następnie jesteśmy zobowiązani zgłosić takiego pacjenta do Poltransplantu.

Zgodnie z polskim prawodawstwem każdy z nas jest potencjalnym dawcą, chyba, że zastrzegł sprzeciw. Jak można go zgłosić?

- Zgoda na pobranie narządów jest zgodą domniemaną, aktem biernym, aktem czynnym jest sprzeciw. Możemy się sprzeciwić na trzy sposoby. Pierwszy, to zastrzeżenie swojego sprzeciwu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, wysyłamy wtedy oświadczenie do Poltransplantu. My w każdym przypadku potencjalnego dawcy sprawdzamy, czy nie figuruje on w tym rejestrze. Jeśli osoba się sprzeciwiła, nie może zostać dawcą. Drugi sposób to podpisane własnoręcznie oświadczenie o tym, że nie wyrażamy zgody, w razie naszej śmierci, na pobranie narządów. Najlepiej, żeby trafiło ono w nasze ręce. Można też wyrazić swoją wolę ustnie w obecności dwóch świadków i ich pisemnego poświadczenia, ale ci świadkowie muszą nas wtedy poinformować. Zwykle są to najbliżsi i temu służy rozmowa z rodziną, my sprawdzamy właśnie tę trzecią ścieżkę sprzeciwu. Nie pytamy rodziny o zgodę, bo nikt nie może decydować za inną osobę. Przede wszystkim musimy poinformować rodzinę o naszych rokowaniach, o tym, że będzie przeprowadzona diagnostyka śmierci mózgu, później o tym, że diagnostyka się zakończyła i co orzekła komisja. Z rodzinami trzeba rozmawiać szczerze, uczciwie od początku.

Załóżmy, że pacjent nie wyraził sprzeciwu na pobranie narządów. Rodzina została poinformowana, co dalej?

- Gdy już przeprowadzimy z rodziną takie rozmowy i mamy tzw. akceptację bliskich, zgłaszamy potencjalnego dawcę do Poltransplantu już jako zmarłego i przeprowadzamy diagnostykę w kierunku narządów, które mogłyby być pobrane i tego, w jakim są stanie. Wtedy ośrodki transplantacyjne kwalifikują te narządy. Pobranie odbywają się w miejscu-szpitalu dawcy, nie przewozi się zmarłych do ośrodków transplantacyjnych. Zespoły chirurgiczne z ośrodków transplantacyjnych przyjeżdżają do nas, jest osobny zespół, który pobiera np. nerki, osobny do wątroby etc.

Ile jest w Polsce ośrodków transplantacyjnych, oprócz tego chyba najbardziej znanego w Zabrzu?

- Stosunkowo niewiele, najwięcej jest ośrodków, w których przeszczepia się nerki. Serce przeszczepia się w pięciu: w Zabrzu, Krakowie, Warszawie-Aninie, Poznaniu i w Gdańsku. Na przeszczepienie serca jest maksymalnie cztery godziny od pobrania go. Dlatego, jeśli np. zespół jest z Poznania, to przylatuje. Gdy już są zakwalifikowane konkretne narządy, umawiamy godzinę pobrania. Transportujemy dawcę na blok operacyjny, tam się odbywa pobranie, chirurdzy z ośrodków transplantacyjnych muszą narządy zabezpieczyć w odpowiedni sposób.

To dość trudna logistycznie rzecz, bo zaangażowanych w nią jest przy pobraniu wielonarządowym około stu osób. Wszystko trzeba skoordynować, tym bardziej że w sytuacji przeszczepienia serca czy np. wątroby, w tym samym czasie w Radomiu pobierane jest serce i jednocześnie np. w Zabrzu jest już wyjmowane ono z biorcy.

Ile czasu jest na przeszczepienie od momentu pobrania?

- Poszczególne narządy są w różny sposób wrażliwe na niedotlenienie. Wątroba, według książek, bez dopływu świeżej krwi może wytrzymać nawet do 24 godzin, ale tego się w praktyce nie robi. Im krótszy czas niedokrwienia narządu, tym lepiej. Najbardziej odporne są nerki, często przeszczepia się je nawet następnego dnia. Trzustka ma czas około 8-12 godzin zimnego niedokrwienia. Płuca torakochirurdzy starają się przeszczepić dość szybko.

Jakie narządy można przeszczepiać?

- Mamy podział na narządy unaczynione, miąższowe, które można przeszczepić. Najwięcej przeszczepia się nerek, wątroby, serc, płuc. Można przeszczepiać też jelito cienkie, to się robi już na świecie, ale w Polsce jeszcze się nie udało. Jelito ma dużą skłonność do odrzucania przeszczepu, większą niż serce. W Polsce można przeszczepiać także kończynę górną - w Trzebnicy i od niedawna w Gliwicach - twarz. Druga grupa to tkanki i narządy nieunaczynione, czyli naczynia, zastawki, które czasem, gdy całe serce się nie kwalifikuje, są preparowane z serca. Przeszczepia się fragmenty kości, rogówki. Skóry raczej się nie pobiera od zmarłych. Jest nowa metoda, dzięki której na podstawie własnych komórek można skórę wyhodować.

Ile narządów pobrano od początku tego roku w MSS?

- W tym roku mieliśmy 12 dawców, średnio od każdego z nich pobraliśmy trzy narządy, czyli 36 osób otrzymało narząd od naszych dawców. Tylko w 2014 r. pobraliśmy trzy czy cztery serca, najwięcej nerek. Pobrano też od nas jedno płuco, a takich przeszczepów się bardzo mało w Polsce przeprowadza.

Czy dawcami zostają osoby po wypadkach, czy zdarzają się przewlekle chorzy, którzy finalnie umierają?

- Jest w społeczeństwie takie przekonanie, że dawcami narządów zostają młodzi motocykliści. To trochę mit, ponieważ młody motocyklista, jeśli jedzie prędko i doznaje dużego urazu, to najczęściej obrażenia są tak masywne, że te narządy się nie nadają. Mieliśmy kilku takich potencjalnych dawców, u których część narządów została zdyskwalifikowana z racji uszkodzeń pourazowych, pobraliśmy np. tylko nerki, bo były w najlepszym stanie. Idealnym dawcą narządów jest młoda osoba po izolowanym urazie czaszkowo-mózgowym, czyli ma tylko uszkodzenia w obrębie czaszki, np. spadła komuś cegłówka na głowę albo niefortunnie spadł ze schodów i uderzył w coś głową. Druga grupa to osoby z tzw. katastrofami naczyniowymi. Część ludzi nosi w sobie tętniaki w tętnicach mózgowych, nawet o tym nie wiedząc. Często ich pierwszym objawem jest wylew krwi do mózgu. To najliczniejsza grupa. Wiadomo, że im starszy człowiek, tym ryzyko tętniaków jest większe, ale mieliśmy na oddziale również dwudziestokilkuletnie czy trzydziestoletnie osoby z pękniętymi tętniakami.