GAZETA PRAWNA (DODATEK) (2008-11-04 Autor:JAROSŁAW CZERWIŃSKI)

EDUKACJA Podyplomowe Studium Koordynatorów Transplantacyjnych

Koordynator transplantacyjny to osoba niezbędna w procesie pozyskiwania i przeszczepiania narządów

Koordynatorzy transplantacyjni muszą posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu nie tylko nauk medycznych, ale także z zakresu psychologii klinicznej, prawa, nauk społecznych, organizacji i zarządzania, statystyki medycznej.

Przeważnie funkcję koordynatora transplantacyjnego pełni osoba z wykształceniem medycznym (lekarz, pielęgniarka), która organizuje, nadzoruje, koordynuje i dokumentuje całość złożonej, wielodyscyplinarnej i rozciągniętej w czasie pracy zespołów transplantacyjnych w zakresie identyfikacji i kwalifikacji dawcy narządów, opieki nad dawcą, pobrania wielonarządowego, alokacji, dystrybucji i przeszczepienia narządów oraz wczesnej i późnej opieki nad biorcą przeszczepu. Z reguły wiele tych zadań koordynator wykonuje osobiście. Ponadto koordynator odpowiada za kształtowanie wizerunku medycyny transplantacyjnej w społeczeństwie w ogóle i w społeczności medycznej; naucza, prowadzi kampanie promocyjne oraz niezbędną sprawozdawczość i statystykę w tym zakresie.

Szczególna rola

W krajach, gdzie sieć koordynatorów transplantacyjnych jest należycie rozbudowana (Hiszpania, Holandia, Stany Zjednoczone), liczba identyfikowanych dawców, pobieranych i wykorzystanych do przeszczepienia narządów jest wysoka. W Polsce koordynatorów jest zbyt mało (zaledwie kilkunastu), z reguły zatrudnieni są oni przy ośrodkach transplantacyjnych jako tzw. koordynatorzy regionalni.

Szczególna rola przypada koordynatorom lokalnym, działającym w szpitalach, gdzie istnieje możliwość identyfikacji i kwalifikacji potencjalnych, zmarłych dawców, a więc możliwość pobrania narządów do przeszczepienia. Koordynatorów w Polsce jest niewielu, takich szpitali natomiast ponad 350, z czego zaledwie w 120 pobierane są narządy. Około 50 proc. wszystkich przeszczepianych w Polsce narządów pobieranych jest w zaledwie 10 szpitalach, gdzie zatrudnieni są lokalni koordynatorzy transplantacyjni.

Rozmieszczenie geograficzne szpitali aktywnych w procesie identyfikacji zmarłych dawców jest w Polsce bardzo nierównomierne i istnieje prosta zależność pomiędzy liczbą pobrań narządów od zmarłych na danym terenie i liczbą aktywnych tam koordynatorów. Są województwa, gdzie pobiera się dużo (zachodniopomorskie, pomorskie, wielkopolskie) oraz takie, gdzie pobiera się bardzo mało narządów lub nie pobiera się wcale (świętokrzyskie, podkarpackie). Sytuacja ta ulegnie poprawie, gdy w każdym szpitalu powołany zostanie koordynator transplantacyjny. Uczestniczenie w programie pozyskiwania narządów do przeszczepienia przynosi szpitalom korzyści takie jak realizacja potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, możliwość podniesienia prestiżu szpitala, szkolenie personelu oraz korzyści materialne (zwracane są koszty rzeczowe i osobowe, jakie ponosi szpital w związku z identyfikacją i opieką nad zmarłym dawcą).

Regulacje prawne

Dyrektorzy szpitali mogą powołać na stanowisko koordynatora osobę spośród własnego personelu, mogą także koordynatora osobno zatrudnić na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 29 marca 1999 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.

Ponadto rozporządzenie ministra zdrowia z 27 czerwca 2007 r. w sprawie umiejętności z zakresu węższych dziedzin medycyny lub udzielania określonych świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2007 nr 124, poz. 867) ustanawia umiejętność pobierania i przeszczepiania narządów (pozycja 24 załącznika nr 1 do rozporządzenia). Obecnie trwają prace komisji programowej dla tej umiejętności. Podyplomowe studia koordynatorów transplantacyjnych prowadzone przez Warszawski Uniwersytet Medyczny będą integralną i podstawową formą szkolenia dla osób chcących zdobyć tę umiejętność.

Rozwój stanowisk koordynatorów szpitalnych to także szczególne i pilne zadanie dla krajów członkowskich Unii Europejskiej nałożone przez Parlament Europejski w rezolucji z 22 kwietnia 2008 r. dawstwo i przeszczepianie narządów; taktyka działań na poziomie europejskim (2007/2210 (INI)). Rezolucja wzywa kraje członkowskie do pełnego wykorzystania narządów od zmarłych poprzez wdrożenie systemu koordynatorów szpitalnych, których zadaniem będzie identyfikacja potencjalnych dawców i kontakt z ich rodzinami.

Wiedza i umiejętności

Koordynatorzy transplantacyjni muszą posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu nie tylko nauk medycznych (transplantologia kliniczna, immunologia, intensywna terapia), ale także z zakresu psychologii klinicznej (rozmowa z rodziną potencjalnego, zmarłego dawcy, przekazanie informacji o śmierci i zamiarze pobrania narządów), prawa, nauk społecznych, organizacji i zarządzania, statystyki medycznej. Taką wiedzę i umiejętności koordynatorzy nabywają podczas zajęć podyplomowych studiów koordynatorów transplantacyjnych prowadzonych przez Warszawski Uniwersytet Medyczny od wiosny 2007 r. Inicjatorem powstania i projektodawcą studiów jest Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej. Zajęcia w postaci wykładów, seminariów i ćwiczeń praktycznych (84 godziny zajęć w czasie sześciu sobotnio-niedzielnych kursów) prowadzone są przez uznanych i doświadczonych specjalistów w dziedzinie transplantologii klinicznej, anestezjologii i intensywnej terapii, przeszczepiania tkanek oraz psychologów klinicznych i przedstawicieli mediów. Studia kończą się egzaminem, absolwenci uzyskują dyplom.

Celem studiów jest wykształcenie koordynatora transplantacyjnego dla każdego szpitala w kraju. Dotychczas odbyły się 3 edycje studiów, które ukończyło łącznie 89 osób:

I edycja; marzec - czerwiec 2007 - 28 absolwentów

II edycja; październik - grudzień 2007 - 32 absolwentów

III edycja: marzec - czerwiec 2008 - 29 absolwentów

Wśród absolwentów jest 32 lekarzy, 50 pielęgniarek i 7 osób z innym wykształceniem na kierunku medycznym z kilkudziesięciu szpitali o różnym poziomie referencyjności, ale najczęściej ze szpitali dotychczas mało aktywnych w procesie identyfikacji zmarłych dawców. Najwięcej absolwentów pochodzi z województwa mazowieckiego (54), dalej 6 z lubelskiego, po 4 z pomorskiego i wielkopolskiego, po 3 z dolnośląskiego, małopolskiego i śląskiego, po 2 z warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego oraz po 1 z województw lubuskiego i łódzkiego.

Czwarta edycja studiów rozpoczęła się pod koniec września 2008 r. Kształci się w tej edycji 30 kolejnych koordynatorów, w tym, co ważne, 8 osób z województwa podkarpackiego, z którego jak dotąd nie było absolwentów, a gdzie wskaźnik pozyskiwania narządów od zmarłych jest bardzo niski.

Dr n. med. JAROSŁAW CZERWIŃSKI

Szczegóły dostępne są na stronie Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego www.wum.edu.pl i Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej www.uniatransplantacyjna.pl